„Karta” 29/1999

temat numeru

Inicjatywa prywatna, Kazimierz Seko, Tadeusz Dabrowski, Aleksandra Zaremba, Krzysztof Gajewski, Przemysław Czekało, Sławomir Kmiecik
W Karcie 26 opublikowaliśmy blok tekstów będących plonem konkursu “Na marginesie: prywatna inicjatywa 1945-89”, zorganizowanego przez nas wspólnie z Fundacją Bankową im. Leopolda Kronenberga. Mimo że niewielu “prywaciarzy” odważyło się przysłać swoje prace na konkurs, Fundacja Kronenberga postanowiła sfinansować drugą edycję. Dzięki temu wracamy do opowieści o indywidualnych inicjatywach w Peerelu.

w numerze także:

Kimry – moja dyktatura, Adam Uziembło
Wspomnienia napisane w 1937 lub 1938 roku na zamówienie Instytutu Badań Najnowszej Historii. Autor jesienią 1905, kiedy dzieją się opisywane wypadki, ma lat dwadzieścia i jest studentem wydziału filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego.

Dzień zesłańca, Janina Nowacka
Janina Nowacka z domu Leśkiewicz – ur. 1907 w Kobryniu. W 1937 roku wraz z mężem Stanisławem zamieszkała w majątku Gaj na Polesiu. Po kampanii wrześniowej Stanisław przedostał się do Francji, następnie w Anglii był pilotem RAF. W lutym 1940 Janina została wywieziona z dziesięciomięsięcznym synkiem Jerzym pod Archangielsk. W 1942 roku wraz z armią gen. Andersa przedostała się do Persji, po staraniach męża i długiej podróży w końcu grudnia 1943 przybyła do Glasgo. Jej mąż zginął 14 stycznia 1944 podczas akcji lotniczej. Zmarła w Anglii w 1956 roku. Drukujemy zapisek z Londynu z roku 1950 opisujący dzień 25 grudnia 1940 roku.

Ukraińskie powstanie
Z dokumentów widać wyraźnie, jak wielką wagę władze komunistyczne przykładały do niszczenia polskiego podziemia, nawet na terenach objętych działaniami UPA i w czasie największego nasilenia jej uderzeń. Wojsko Polskie nie miało sił na stworzenie garnizonów w miejscowościach narażonych na ataki UPA, natomiast zawsze je znajdowało na prowadzenie operacji majacych na celu umocnienie totalitarnej władzy. Przedstawiamy montaż dokumentów ilustrujących ewolucję stanowiska UPA wobec Polaków. Komentarz do materiału napisał Grzegorz Motyka.

Książki pod nadzorem
Tajna notatka informacyjna o przebiegu kontroli bibliotek działających przy instytucjach kościelnych przeprowadzonej w dniach 22-24 sierpnia 1960 roku. Wstępem opatrzyła Barbara Fijałkowska – profesor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Spotkania wypędzonych
Gdy w 1998 roku Jerzy Giedroyć, pisząc na łamach “Kultury” o stosunkach polsko-niemieckich, rzucił hasło, by organizować rozmowy “wypędzonych z wypędzonymi”, nie wiedział zapewne, że spotkania takie, zwane “pogwarkami” już od kilku lat odbywały się w przygranicznych miejscowościach polskich i niemieckich. Autorów “pogwarek” spotkaliśmy w Travemuende, na konferencji poświeconej wypędzeniom. Przywieźli tam wystawę i odczytali prowadzony przez siebie “potrójny” dziennik, którego fragmenty publikujemy.

Ocenzurowano
Oprócz cenzury działającej jawnie w całym okresie PRL funkcjonowała również niejawna cenzura korespondencji cywilnej – sprawowana przez resort spraw wewnętrznych – oraz wojskowej. Po likwidacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego kontrolę korespondencji powierzono kolejno Departamentowi IX, Biuru “W” Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego, a następnie Biuru “W” Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które to pełniło tę funkcję do chwili rozformowania 10 maja 1990. Prezentowany dokument powstał w grudniu 1983. Odtajniony został na rzecz niniejszej publikacji.