„Karta” 70/2012

temat numeru

Żydzi w II RP
Album fotografii Altera Kacyzne (1885–1941), wybitnego fotografa i znanego w międzywojniu żydowskiego pisarza, ukazuje świat przedwojennych Żydów – głównie mieszkańców małych miasteczek. To obraz życia codziennego, mozolnej pracy, drobnego rzemiosła i handlu, obyczajowości i marzeń o emigracji. Fotografiom towarzyszą wspomnienia Naftalego Saleschütza (1920–2006) z Kolbuszowej, opisujące życie w typowym sztetl w latach 20. i 30.

w numerze także:

Lekcja Kominternu, Wolfgang Leonhard
Wolfgang Leonhard (ur. 1921) pochodzi z rodziny niemieckich komunistów, którzy w latach 30. trafili do ZSRR i padli ofiarą stalinowskich czystek. Wolfgang, wychowanek sowieckiego sierocińca, zadeklarowany komunista, podjął w 1942 naukę w tajnej szkole Kominternu, która przygotowywała międzynarodowe kadry do przeprowadzenia rewolucji światowej. W swoich wspomnieniach z nauki w Kusznarenkowie opisuje, jak stopniowo otwierały mu się oczy na charakter systemu sowieckiego.

Kontyngent: Skarżysko, Joseph Bainvoll
Wspomnienia Josepha Bainvolla, Żyda z Łodzi, który jako nastolatek znalazł się w obozie pracy, utworzonym przy zakładach niemieckiego koncernu Hasag w Skarżysku-Kamiennej. Przejęta po polskich właścicielach fabryka była największą wytwórnią amunicji na okupowanych przez nazistów ziemiach II RP. Obóz zakładowy zatrudniał zarówno Polaków (jako wolnych robotników), jak i Żydów – więźniów, wśród których niewolnicza praca pochłonęła ok. 35 tysięcy ofiar.

Zaolzie po sowiecku (1945–48)
Ostatni rozdział poruszanej już na łamach „Karty” polsko-czeskiej rywalizacji o Zaolzie. Montaż relacji i dokumentów opowiada o ostatecznym rozstrzygnięciu przynależności tego terytorium do Czechosłowacji. Represjonowani, zmuszani do wysiedlenia lub przymusowo asymilowani polscy mieszkańcy Zaolzia w przejęciu władzy przez komunistów w Czechosłowacji w 1948 zobaczyli szansę na poprawę swojej sytuacji.

Jacek Karpiński kontra Peerel
Los genialnego konstruktora komputerów, ukazany poprzez jego własne wypowiedzi, wspomnienia i relacje osób z jego otoczenia oraz publicystykę z lat 60. i 70. Tworzone przez Jacka Karpińskiego komputery mogły stać się ogromną szansą dla polskiej gospodarki i nauki, jednak tępy opór władz peerelowskich na wszystkich szczeblach przekreślił możliwość skutecznego realizowania tych projektów.

Wolnościowe graffiti (lata 80.)
Album z napisów i rysunków na murach, powstających przeciwko realiom życia w Peerelu. Były kpiną z systemu i rzeczywistości, jaką proponował, a zarazem przejawem wolnej ekspresji, stanowiącej wyłom w szarym, monolitycznym świecie lat 80.

Czy KARTA utonie?
Ośrodek KARTA na przełomie stycznia i lutego 2012 stanął wobec rychłej katastrofy finansowej. Następne tygodnie mogły zmusić naszą fundację do ogłoszenia upadłości. W sytuacji skrajnego zagrożenia zwróciliśmy się do kilku gazet o pomoc. Reakcja redaktorów dzienników i tygodników była nie tylko szybko i bardzo budująca, okazała się też w niezwykły sposób skuteczna.

Litewski egzekutor
Historią Stefana Dąmbskiego, tytułowego Egzekutora wykonującego w czasach II wojny światowej wyroki śmierci w imieniu polskiego państwa podziemnego, wywołała burzliwą dyskusję wśród historyków i czytelników. Zainteresowała także litewskich wydawców, którzy opublikowali tłumaczenie książki z kontrowersyjnym wstępem. Jego treść przytaczamy w tym numerze “Karty”.

Polacy na Wschodzie, Dominik Czapigo
Współpracownik KARTY o projekcie dokumentacyjnym “Polacy na Wschodzie”, w trakcie którego odwiedziliśmy Białoruś, Litwę, Łotwę, Ukrainę, Rumunię, Rosję czy Kazachtan – śladami polskich historii.