„Karta” 32/2001

temat numeru

Wojna 1919, Stanisław Pinkowski
Listopad 1918 przesądził o istnieniu Polski niepodległej, ale nie o jej granicach. Walka o nie – tak na drodze dyplomatycznej, jak zbrojnej – trwała jeszcze pięć lat. Była to wojna brutalna, bezwzględna po obu stronach.
Przedstawiamy świadectwo tamtego czasu – tekst oraz zdjęcia przez plutonowego Stanisława Pinkowskiego. Album i pamiętnik, którego fragmenty prezentujemy, uzyskaliśmy dzięki prawnuczce autora, Marcie Bondel.

w numerze także:

Przełom, Olga Chreptowicz-Butieniewa
Przedstawiamy ostatnie chwile ziemiańskiego gniazda rodzinnego Chreptowiczów-Butieniewów w Szczorsach pod Nowogródkiem. Pierwotnie opublikowane w Oficynie Wydawniczej NOWA, przepadły bez echa – dlatego je przypominamy. Ze wstępem Jeremiego Przybory.

Starcie polsko-litewskie
W lutym 1995, podczas prac remontowych w kosciele Bernardynów w Wilnie, znaleziono dwie skrzynie dokumentów Biura Informacji i Propagandy (BIP) Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej. Prezentujemy wybrane dokumenty z tego zbioru, dotyczące głównie konfliktu między Polakami a Litwinami, jaki wybuchł najostrzej w pierwszej połowie 1944 roku. Ponadto zamieszczamy również zdjęcia dokumentujące działalność Zygmunta Szendzielarza “Łupaszki”, związanego z mordem w Dubinkach.

Biblioteka skarg i wniosków
1980: W sklepie jest bardzo uprzejma i szybka obsługa, aż przyjemnie postać chwilę w kolejce. – Beata Małaszko.
Dopisek: My, klientela stojąca obecnie w kolejce, dołaczamy sie do pochwał. [10 podpisów]
1989: Po leżących trzech kawałkach szynki prasowanej, niczym nie przykrytej, chodziła mucha robacznica. Powiedziałam o tym głośno, prosząc sprzedawczynię, aby ją zgoniła. W odpowiedzi usłyszałam, że kupujemy u sprzedawców na ulicy i tam dopiero chodzą muchy, co nikomu nie przeszkadza a poza tym sprzedawca nie będzie latał za muchami. Trwało to wszystko kilka minut, mucha spokojnie została na szynce. – Barbara Brzozowska-Glonek
Wyjaśnienie kierowniczki: Sprzedawczynię pouczono na okoliczność higieny.

Teczka robocza
Po śmierci gen. Janusza Zarzyckiego – [powojennego wiceministra obrony narodowej, 1948-56 odsuniętego od czynnej służby wojskowej za tzw. odchylenia prawicowo-nacjonalistyczne] – znaleziono teczkę z donosami i raportami agentów UB z lat 1950-54. Inwigilacją objęty był zarówno Janusza Zarzycki, wówczas wysoki funkcjonariusz partyjny i państwowy, jak też jego rodzina i liczne grono znajomych. Drukujemy część z nich (lata 1950-51) – plon agentki o pseudonimie “Michalina”, bliskiej znajomej rodziny, współwięźniarki Hanny Zarzyckiej z Auschwitz.

SB dla społeczeństwa, Wojciech Jaruzelski
Główne tezy wypowiedzi gen. Wojciecha Jaruzelskiego – wówczas prezydenta PRL – na spotkaniu z dowódcami wojsk Układu Warszawskiego 5 października 1989 odpowiadają ówczesnym założeniom PZPR. Plan radykalnych reform przewidywał dokooptowanie umiarkowanej opozycji do struktur władzy, a tym samym poszerzenie je społecznej bazy – przy założeniu, że PZPR zachowa kontrolę nad procesami politycznymi.

Liczba deportowanych, Krzysztof Jasiewicz
Dostęp do sowieckich archiwów umożliwił dość wiarygodne określenie liczby deportowanych. Na podstawie badań, dokumentacji, relacji podajemy dane dotyczących deportacji z Kresów Wschodnich.