„Karta” 44/2005

temat numeru

Dywizja Syberyjska – album fotograficzny Jarosława Okulicza-Kozaryna i wspomnienia Stanisława Bohdanowicza
V Dywizja Syberyjska działała we wschodniej Rosji w latach 1918–20. Gdy Polska zaczynała budować niepodległość, tysiące kilometrów od niej walczyło jej wojsko, które chcąc powrócić do Kraju, zmuszone było przemieszczać się na wschód.
Przedstawiamy album fotografii wykonanych przez mjr. Jarosława Okulicza-Kozaryna, który jako szef Polskiej Misji Wojskowej na Syberii, przybył tam w lutym 1919, by stać się łącznikiem między przebywającym we Francji gen. Józefem Hallerem a dowódcami tworzącego się wojska. W czasie podróży fotografował V Dywizję.
Wraz z albumem zamieszczamy fragmenty wspomnień szeregowego żołnierza Dywizji – Stanisława Bohdanowicza.

w numerze także:

Pobieda
Druga wojna światowa dobiegła końca w pierwszych dniach maja 1945. Dokument w imieniu pokonanych parafował feldmarszałek Wilhelm Keitel późnym wieczorem 8 maja, gdy według czasu moskiewskiego nastał dzień następny. Jedynie dla Sowietów 9 maja stał się datą końca wojny.
Polsce odebrano prawo świętowania zwycięstwa „8 maja”, musiała przyjąć dyktat konferencji jałtańskiej. Od lutego 1945 obowiązywał u nas czas moskiewski.

Płomień Ryszarda Siwca
Wrzesień 1968, tuż po pacyfikacji studentów w Marcu i po sierpniowej agresji wojsk Układu Warszawskiego (w tym Wojska Polskiego) na Czechosłowację; 59-letni urzędnik z Przemyśla, Ryszard Siwiec, postanawia zaprotestować publicznie przeciwko „tyranii zła, nienawiści i kłamstwa”… Przez wiele lat jego krzyk nie został usłyszany. Dopiero po roku 1989 reżyser dokumentalista Maciej J. Drygas przypadkiem natknął się na wzmiankę o Siwcu i postanowił odtworzyć, co tak naprawdę stało się 8 września 1968 na Stadionie X-lecia w Warszawie.

Z myślą o Riechu
Prywatne listy żołnierzy niemieckich z frontu wschodniego do rodzin i przyjaciół w Rzeszy przechwytywane były przez specjalną komórkę Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK. Tłumaczono je na język polski i analizowano pod kątem nastrojów panujących wśród żołnierzy walczących na terenie Związku Radzieckiego.
Część korespondencji zawierała również istotne informacje o rozmieszczeniu jednostek Wehrmachtu, poniesionych stratach i rejonach walk — co mogło mieć znaczenie dla wywiadu wojsk sprzymierzonych. Przedstawiamy wybór nie publikowanych nigdy tak obszernie fragmentów listów z 1942 roku (w zapisie zgodnym z oryginalnym tłumaczeniem KG AK), przechowywanych w Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

Cele Mossora
Stefan Mossor był jednym z najbardziej znanych oficerów wojska II Rzeczpospolitej, którzy po wojnie zdecydowali się podjąć współpracę z komunistyczną władzą.
Przedstawiamy raporty agentów celnych dotyczące Stefana Mossora, pochodzące z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej. Mimo ograniczeń związanych z tym specyficznym źródłem (agent mógł dowolnie manipulować zebranymi informacjami, a także opacznie interpretować wypowiedzi osoby, na którą donosił), można na jego podstawie odtworzyć dynamikę śledztwa, momenty przełomowe oraz metody, jakimi wobec swej ofiary posługiwali się oficerowie GZI WP.

Odprawa pułkownika Jaklicza
Korespondencja pułkownika Jaklicza odprawionego przez generała Kazimierza Sosnkowskiego. Komentuje Janusz Zuziak.

“Memoriał” o Katyniu
Stosunek oficjalnej Rosji do historycznych stosunków ZSRR-Polska może zdumiewać. Tym ważniejsze jest dla nas, Ośrodka KARTA, iż nasz rosyjski partner, Stowarzyszenie “Memoriał”, zajmuje wobec tych kwestii tak obiektywne stanowisko.

Pierwsza “Solidarność, Zbigniew Gluza
Z okazji 25-lecia “Solidarności” prezes Ośrodka KARTA rozważa funkcjonowanie tego wielkiego ruchu społecznego w świadomości społecznej.