„Karta” 43/2004

temat numeru

Album zdjęć Feliksa Łukowskiego
W Muzeum Zamojskim znajduje się niezwykła kolekcja zdjęć wiejskiego fotografa-amatora Feliksa Łukowskiego. Powstała niezwykła dokumentacja fotograficzna ziemi tomaszowskiej — obraz wsi i ludzi w trudnej rzeczywistości wojennej. Feliks Łukowski fotografował swoich sąsiadów, ale także partyzantów, niemieckich żandarmów i polskich policjantów, Niemców przesiedlonych na Zamojszczyznę z Besarabii, a potem sowieckich żołnierzy. Wszyscy chętnie mu pozowali. Ale najważniejszym tematem jego zdjęć jest wiejska codzienność.

w numerze także:

Spory o pamięć – pomniki, cmentarze, patroni
Panorama zdarzeń, bohaterów i konfliktów wokół ich upamiętnień na przestrzeni XX wieku — to efekt ostatniego konkursu „Historii Bliskiej” dla młodzieży szkół średnich i gimnazjów. Do konkursu zgłosili się uczniowie z całej Polski, co stworzyło okazję do zebrania wielowymiarowej dokumentacji. Dotyczy ona różnych aspektów naszej historii — pamięci w kolejnych dekadach stulecia, nie tylko Polaków, także Białorusinów, Niemców, Ukraińców, Żydów. Niektóre prace poruszają sprawy znane, lecz większość autorów dokonała pionierskich odkryć. Opisując początek swoich poszukiwań, autorzy często podkreślali, że mieli trudności z wyborem tematu. Pomniki wydawały im się jedynie kawałkiem kamienia, patroni — postaciami z podręcznika historii. Jednak potraktowali to jak wyzwanie, a w miarę poznawania tematu okazywało się, że samo upamiętnienie jest „wierzchołkiem góry lodowej”, za którym kryją się emocje, konflikty, tragedie.

Synowie Polski, Lucjan Grabowski
Lucjan Grabowski, pseud. „Wybicki”, „Lot” (1924–1995) był dowódcą batalionu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na Białostocczyźnie. Na początku lat 70. napisał wspomnienia z całego życia, ale zasadnicza ich część jest poświęcona II wojnie światowej i jego działalności w partyzantce. W „Karcie” prezentujemy wybrany fragment, obejmujący okres od maja 1944 do kwietnia 1947, kiedy autor postanowił się ujawnić po ogłoszeniu amnestii dla członków podziemnych organizacji.

Mikołajczyk u Stalina
Od 30 lipca do 10 sierpnia 1944 przebywała w Moskwie delegacja emigracyjnego rządu RP z premierem Stanisławem Mikołajczykiem. Wizytę zainicjowała strona polska, a doszła ona do skutku w znacznym stopniu dzięki staraniom Winstona J. Churchilla i Franklina D. Roosevelta.
Opisy przebiegu wizyty w Moskwie bazują przeważnie na polskich źródłach, w tym na znajdujących się w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie zapisach spotkań Mikołajczyka ze Stalinem. Zostały jednak odtajnione stenogramy tych rozmów (znajdują się dziś w Archiwum Prezydenta Federacji Rosyjskiej). Zapisy te ukazują moment niezwykle napiętej atmosfery politycznej w roku 1944, kiedy decydowały się losy zarówno Warszawy, jak i całej powojennej Polski — z perspektywy Stalina, którego wpływ był zasadniczy. W „Karcie” pojawiają się po raz pierwszy po polsku.

Grażyna i Jacek Kuroniowie, Listy jak dotyk
Gdy odszedł Jacek Kuroń, zrozumieliśmy, że Jego „papierowa” spuścizna — jaką lekkim gestem twórcy ruchu społecznego przekazał przed kilku laty do Ośrodka KARTA — jest nie tylko bogactwem, ale i wyzwaniem. (…) W Kolekcji Jacka Kuronia, w Archiwum Opozycji, są między innymi 453 listy i grypsy, jakie wymienili z Gają, najbliższą Mu osobą, w ciągu długich okresów przymusowej rozłąki. Jacek oddał nam całą tę korespondencję, wraz z gigantyczną dokumentacją swojej działalności, którą z większą niż On uwagą „przechowała” Służba Bezpieczeństwa. (Zbigniew Gluza we wstępie)