„Karta” 46/2005

temat numeru

Niezależna Samorządna
Do historii Pierwszej Solidarności wracaliśmy parokrotnie. Przedstawiamy zasadnicze dopełnienie stworzonego już obrazu – blisko szesnastu miesięcy legalnej Solidarności widziane z perspektywy ówczesnego opozycji.

w numerze także:

Balony na froncie, Andrzej Brochocki
Andrzej Brochocki (ur. 1895 na Wileńszczyźnie) spisał obszerne wspomnienia – równie barwne jak jego życie. Walczył m.in. w 1920 z bolszewikami, jednak swą służbę wojskową zaczynał w armii carskiej, w oddziale balonowym.
Wraz z aeronautycznym fragmentem wspomnień Brochockiego (dotyczącym frontu niemiecko-rosyjskiego podczas I wojny) prezentujemy zdjęcia balonów wojskowych, w większości polskich, z albumu znajdującego się w zbiorach Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie.
Wybór zdjęć umieszczany wraz z komentarzem historyka Jacka Szczepańskiego.

Precz z orłem!
Historyk sztuki Janusz Opaska przedstawia wybór plakatów propagandowych wraz z krótkim montażem dokumentów, obrazujących metody wizualnej walki propagandowej komunistów w Polsce międzywojennej ogarniętej wojną 1920 roku.

Lato 1943
Od 1991 roku trwa śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych na Wołyniu w latach 1939-45. Przedstawiamy wybór z całego materiału zgromadzonego w Instytucie Pamięci Narodowej w Lublinie.
Eskalacja konfliktu na Wołyniu miała miejsce latem 1943, dlatego też oparliśmy się na tekstach z tego okresu, skupiając się na zeznaniach i relacjach bezpośrednich uczestników wydarzeń. Z zebranych opowieści wyłania się obraz nie tylko tych sąsiadów Ukraińców, którzy okazali się wrogami, realizując zaplanowaną akcję ludobójstwa, ale i tych, dzięki którym wielu Polaków przeżyło.
Montaż świadectw poprzedza komentarz historyka Grzegorza Motyki.

Święto zmarłych w Rechcie
W nocy z 1 na 2 listopada 1943 w niewielkiej wiosce Rechta, położonej dwadzieścia kilometrów od Lublina, śmierć poniosło kilkunastu Żydów. (…) Oryginalny niemiecki meldunek (przechowywany w Archiwum Państwowym w Lublinie), sporządzony w oparciu o doniesienie z lokalnego posterunku żandarmerii i zawierający szczegóły dotyczące zbrodni w Rechcie rozmija się z zapisem w Rejestrze miejsc i faktów zbrodni w województwie lubelskim (wydanym w 1985 roku przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce) w kwestii zasadniczej: Żydzi zginęli nie z rąk oprawców, lecz z rąk Polaków i to w okolicznościach tajemniczych i dramatycznych.

Ucieczka
Próbę ucieczki do amerykańskiej strefy okupacyjnej w Austrii podjęło w marcu 1951 roku siedmiu żołnierzy oraz praczka ze strażnicy WOP w Pokrzywnej w województwie opolskim. Organizatorem ucieczki był starszy sierżant Jan Kępa, zastępca dowódcy strażnicy. Zamieszczamy jego prywatne listy oraz dokumenty sądowe.

Zamysł rozproszenia, Izaak Lewin
Relacja przedstawiciela przedwojennych łódzkich Żydów, przedstawiona po polsku przez Aleksandra Klugmana, przywołuje stosunkowo wczesny moment przygotowań państwa polskiego do wojny. Chociaż badaczom wojskowości znany jest fakt działania Komisji Rozproszenia w Polsce, to nie są udokumentowane szczegóły ich dokonań.