„Karta” 57/2008

temat numeru

Rok 1948: Warszawa – zdjęcia fotoreporterów PAP
Prezentacja zdjęć z wystawy 60 lat temu w Warszawie. Fotografie PAP 1947–48, pokazywanej od grudnia 2008 do lutego 2009 w Domu Spotkań z Historią w Warszawie. Materiał fotograficzny uzupełniony jest m.in. montażem dokumentów Święto jedności –społecznymi reakcjami na Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS w grudniu 1948 roku.

w numerze także:

Rektyfikacja – Zaolzie 1938
Polska, widząc nadarzającą się okazję do odzyskania Zaolzia i zachęcana do tego przez przedstawicieli III Rzeszy, nie chciała stawać po stronie Czechosłowacji. Odrzucała możliwość przepuszczenia przez swoje terytorium Armii Czerwonej, mającej iść na pomoc Czechosłowacji, co byłoby zagrożeniem dla samej Polski. W 1938 roku stalinowski totalitaryzm mógł przerażać bardziej niż nierozkręcona w pełni zbrodnicza maszyneria nazizmu. Polska obawiała się też, że w wypadku swojej bierności, Zaolzie zostałoby przyłączone do III Rzeszy. Materiał jest częścią wydanej w listopadzie 2008 książki Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński (polsko- i czeskojęzyczna wersja).

Pierwszy transport do Auschwitz, Edward Pyś
Świadectwo początków tworzonego przez Niemców systemu terroru i zagłady. Edward Pyś został aresztowany przez Gestapo i zabrany w jednym z pierwszych transportów, w czerwcu 1940 do Auschwitz, skąd ewakuowano go do Mauthausen, gdzie przebywał aż do wyzwolenia obozu.

Dziennik śląski (1944–46) – wstrząsający zapis dziennika Helene Plüschke
Jest też jednak szczególna kategoria ofiar, która niczym tragiczny topos przewija się do dzisiaj przez całe dzieje patriarchalnej cywilizacji Europy: kobieta jako zdobycz wojenna. Motyw to stary (…), ale dopiero ze współczesnej perspektywy widać, jak wielkim i trwałym tabu jest obłożony. (Ze wstępu Ewy Czerwiakowskiej, tłumaczki dziennika)

Niepublikowane dotąd wspomnienia Niemki wypędzonej wraz z rodziną z Dolnego Śląska. Helene Plüschke (ur. 1908) prowadziła dziennik od 1929 roku. Śląskie zapisy kończą się w 1946 roku. Po wojnie autorka i jej bliscy zamieszkali we wsi Lübs koło Magdeburga, w sowieckiej strefie okupacyjnej, późniejszym NRD. Dziennik odczytany został dopiero pół wieku później, już po śmierci Helene Plüschke – okazuje się niezwykłym przełamaniem tabu, jakie objęło w Niemczech los kobiet zdobywanych przez Armię Czerwoną.

„Uczeń Polski”
Montaż relacji, zdjęć i materiałów archiwalnych dokumentujący historię podziemnej gazetki opozycyjnej z lat 1979-89 wydawanej przez uczniów warszawskich szkół średnich – jako przejaw buntu i oporu wobec systemu.

Świetlica dumna z Ciebie
Odnaleziony w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej w Warszawie niecodzienny regulamin świetlicy z 1945 roku. Prowadzona przez Służbę Pomocy Katolickiej Polakom świetlica w Palestynie miała być „rodzinnym domem” dla oddalonych od kraju polskich żołnierzy.

O „polityce historycznej”
W „Karcie” 55 przedstawione zostały fragmenty zapisu dwóch dyskusji zainicjowanych przez redaktora naczelnego, Zbigniewa Gluzę, zawartych w tekście Powinności polityki historycznej („Karta” 54). Publikujemy kolejne głosy, które w tej debacie zabrali prof. Krzysztof Pomian i prof. Krzysztof Jasiewicz.