„Karta” 71/2012

Temat numeru

Peerel: siła kobiet

Nie byłoby upadku Peerelu bez udziału kobiet. Przybliżamy sylwetki kilkunastu z nich, które swoimi działaniami – w bardzo różny sposób – próbowały tworzyć rzeczywistość niezależną, zwykle przeciwstawną wobec systemu. W „Karcie” opowiadają one, w jaki sposób życie w Polsce lat 70. i 80. wpływało na ich wybory oraz jaka była ich odpowiedź zarówno na presję ze strony władzy, jak i ówczesną, trudną codzienność.

Relacjom Ewy Kulik-Bielińskiej, Anny Dodziuk i Alicji Maciejowskiej towarzyszy zbiór fotografii i opowieści mniej znanych kobiet-opozycjonistek, punktowo przybliżający jeden z aspektów „bycia przeciw” w Peerelu.

w numerze także:

Sopot w przedwojennej fotografii

Sopot (niem. Zoppot) to na centralnym wybrzeżu południowego Bałtyku miejsce, które od blisko dwóch stuleci kojarzy się z eleganckim relaksem. Nawet wojny nie przekreślały całkiem takiego charakteru miejscowości. Przedstawiamy wybór zdjęć z kolekcji Muzeum Sopotu: obraz tętniącego życiem nowoczesnego uzdrowiska, do którego od połowy XIX wieku ściągali kuracjusze spragnieni rozrywki i wypoczynku.

Brazylijski „raj” polskiej emigracji lat 30.

Głód ziemi i wieści o jej dostępności w dalekiej Brazylii sprawiały, że osadnictwo polskie „za chlebem” miało głównie chłopski charakter. Największa i najbardziej spontaniczna „gorączka brazylijska” ogarnęła polskich chłopów na przełomie XIX i XX wieku, nie zanikała ona jednak i w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy w kolejnych falach, w większym stopniu kontrolowanych już przez instytucje państwowe, wyemigrowało około 40 tysięcy ludzi. Ten brazylijski „podbój” relacjonuje Wojciech Breowicz (1902–1966), pochodzący ze wsi Osobnica w okolicach Jasła, poeta, publicysta i działacz ludowy.

Pogromy Żydów latem 1941

Tuż po agresji Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 i po ewakuacji administracji sowieckiej, nazistowska ideologia rasistowska, spychająca Żydów do kategorii „podludzi”, zbiorowo identyfikowanych z rządami sowieckimi, doprowadziła do tego, że Żydzi stali się dla miejscowej ludności uosobieniem wroga. Przez ziemie okupowane wcześniej przez ZSRR przetoczyła się fala pogromowa. Relacje świadków pogromów w kilku miejscowościach i niepublikowane wcześniej fotografie ze zbiorów Niemieckiego Muzeum Historycznego, dokumentujące wydarzenia w Jasionówce k. Białegostoku, prowokują do stawiania pytań o powszechność agresji przeciwko Żydom i łatwość, z jaką miejscowa ludność dała się uwikłać w dzieło Zagłady.

Polak w wojsku sowieckim: 1984–86

Jan Mincewicz, Polak mieszkający w Wilnie, student fizyki, w czerwcu 1984 otrzymał wezwanie do służby w armii sowieckiej. Opisuje przebieg służby i warunki życia w swojej jednostce, stacjonującej przez 2 lata w Kazachstanie.

Archiwistyka społeczna

Zbigniew Gluza odpowiada na pytanie, czy w Polsce jest naturalny ruch dokumentowania lokalnej historii i co zrobić, by znaczącą energię społeczną dla tej sprawy przekuć w działania, które pozwolą stworzyć ogólnopolską sieć archiwów społecznych. Marcin Wilkowski przedstawia realizację idei archiwistyki społecznej KARTY, czyli efekty projektu Cyfrowe Archiwa Tradycji Lokalnej (CATL). W jego ramach bibliotekarze, aktywnie współpracując z mieszkańcami swoich miejscowości, opisali i zdigitalizowali wiele materiałów dokumentujących historię lokalną.